24 сакавіка 2019 года ў Мінску ў Кіеўскім скверы прайшоў мірны сход, прысвечаны 101-м угодкам абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспублікі.

Высновы:

1. Сход насіў мірны характар ​​(калі "арганізатары маюць мірныя намеры і сход мае негвалтоўны характар" паводле Кіруючых прынцыпаў па свабодзе мірных сходаў АБСЕ). Удзельнікі\ -цы не выкарыстоўвалі заклікі да гвалтоўных дзеянняў і вайне, не ўжывалі і не правакавалі гвалт. Сваімі дзеяннямі ўдзельнікі/-цы мірнага сходу не парушалі грамадскі парадак, правілы дарожнага руху і не ўяўлялі пагрозы грамадскай бяспекі, а таксама не парушалі правы і свабоды іншых асобаў. Асобныя канфліктныя сітуацыі не ўплываюць на агульную характарыстыку сходу і павінны ацэньвацца з пункту гледжання індывідуальнай адказнасці людзей.
2. У ходзе мірнага сходу адсутнічала магчымасць ідэнтыфікаваць частку супрацоўнікаў/-ніц праваахоўных органаў, так як яны былі ў грамадзянскай форме адзення, без ідэнтыфікацыйных знакаў. Знаходжанне супрацоўнікаў/-ніц міліцыі на мірных сходах у грамадзянскай форме адзення не дазваляе ўдзельнікам/-цам разумець іх функцыі і паўнамоцтвы, а таксама не спрыяе камунікацыям і эфектыўнаму рашэнню складаных або канфліктных сітуацый.
3. Перашкодаў у працы незалежных назіральнікаў/-ніц і СМІ не зафіксавана, што з'яўляецца станоўчай практыкай. Разам з тым, у супрацоўнікаў/-ніц міліцыі адсутнічае комплекснае разуменне функцый і задач незалежнага назірання. У тым ліку яны не спрыяюць назіранню, не прадастаўляюць патрэбную інфармацыю, напрыклад, аб колькасці супрацоўнікаў/-ніц і ўдзельнікаў/-ніц. Гэта можа быць звязана з тым, што кіраўніцтва ГУУС Менгарвыканкаму не даводзіць да ведама супрацоўнікаў/-ніц інфармацыю, якая прадстаўляецца БХК. Варта адзначыць, што згодна Кіруючым прынцыпам, маніторынг мірных сходаў з'яўляецца важнай крыніцай незалежнай інфармацыі аб паводзінах усіх бакоў сходу. Гэтая інфармацыя можа быць выкарыстана рознымі спосабамі, у тым ліку, як аснова для дыялогу паміж уладамі, праваахоўнымі органамі і грамадзянскай супольнасцю. Справаздачы па назіранні дапамагаюць ацаніць эфектыўнасць дзеючага заканадаўства i паўнату выканання дзяржавай пазітыўных абавязацельстваў па абароне свабоды мірных сходаў.
4. Рашэнне канфліктных сітуацый з удзельнікамі/-цамі з боку праваахоўных органаў не заўсёды з'яўлялася эфектыўным.
5. Дыялог арганізатараў і ўладаў пры падрыхтоўцы і правядзенні мірнага сходу з вялікай колькасцю ўдзельнікаў з'яўляецца станоўчай практыкай, якую варта падтрымліваць і заахвочваць.
6. З СМІ вядома пра затрыманні ўдзельнікаў/-ніц сходаў. Пасля выступу на сцэне з прамовай Д. Дашкевіч затрыманы за межамі месца правядзення мерапрыемства, знаходзіцца ў ІЧУ да суда, прычына і разумныя правапарушэння невядомыя. Затрыманая Н. Гарачка таксама за межамі агароджанай тэрыторыі. В. Рымашэўскі, адзін з арганізатараў мерапрыемства, затрыманы супрацоўнікамі ў цывільным, дастаўлены ў міліцэйскі транспарт, і адпушчаны праз некаторы час без складання пратаколу аб адміністрацыйным правапарушэнні.
7. Працэдуру асабістага дагляду і канфіскацыі некаторых асабістых рэчаў варта лічыць залішняй і неэфектыўнай для забеспячэння бяспекі і грамадскага парадку. Адсутнасць уніфікаваных правіл і патрабаванняў да пераносным прадметах не спрыяе разуменню патрабаванняў супрацоўнікаў/-ніц праваахоўных органаў. Зафіксаваныя факты забароны вынясення сімволікі (бел-чырвона-белых сцягоў) за межы пляцоўкі мерапрыемствы.
8. На сходзе адсутнічалі біяпрыбіральні ў межах загароджаў, не хапала смеццевых скрыняў для падтрымання парадку. Рэльеф мясцовасці і арганізацыя не ў поўнай меры адпавядалі прынцыпу інклюзіўнасці.

Метадалогія маніторынгу

РПГА "Беларускі Хельсінкскі Камітэт" і Праваабарончы цэнтр "Вясна" праводзяць сістэматычнае назіранне за мірнымі сходамі ў Рэспубліцы Беларусь на падставе распрацаванай метадалогіі маніторынгу. Яна ўключае ў сябе: набор і навучанне назіральнікаў прынцыпам грамадскага кантролю, міжнародным стандартам правядзення мірных сходаў і метадалогіі назірання; запаўненне анкеты назірання падчас вочнага кантролю; апрацоўка анкет і напісанне маніторынгавай справаздачы. Анкеты назірання за мірнымі сходамі распрацаваны сумесна праваабарончымі арганізацыямі і ўключаюць пытанні аб магчымасці выканання назіральнікамі і журналістамі сваіх функцый, аб паводзінах арганізатараў і ўдзельнікаў мірнага сходу, супрацоўнікаў органаў аховы правапарадку, а таксама наяўнасць на мірным сходзе хуткай дапамогі. Назіральнікі дапускаюцца да назірання толькі ў выпадку згоды на выкананне правіл і прынцыпаў назірання (незалежнасць і палітычная нейтральнасць; апісанне фактаў, а не меркаванняў; неўмяшанне ў падзею, за якім назіраюць; прыхільнасць прынцыпам правы: адмова ад любых формаў гвалтоўных дзеянняў і дыскрымінацыйных практык; карэктнае паводзіны). Падчас выканання сваіх абавязкаў назіральнікі трымаюцца асобна ад удзельнікаў. Яны пазначаныя бэйджамі назіральніка і сінімі камізэлькамі з надпісам "#СontrolBY".

Папярэдняя інфармацыя

25 сакавіка ў Беларусі адзначаецца традыцыйнае свята "Дзень Волі" ў гонар гадавіны абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспублікі. У 2017 і 2018 годзе фіксаваліся шматлікія рэпрэсіі, у тым ліку затрыманні незалежных назіральнікаў/-ніц.

У сетцы Інтэрнэт і СМІ шырока асвятляліся працэдуры падачы заявак на правядзенне святочных масавых мерапрыемстваў. Вядома пра адмову Мінгарвыканкама двум групам арганізатараў аб святкаванні на пляцоўцы каля Опернага тэатра, на стадыёне Дынама, на плошчы Свабоды, на пляцоўцы каля Палаца спорту. Арганізатарам было прапанавана праводзіць мерапрыемствы ў паведамляльным парадку ў сталых выдзеленых месцах, адна з груп арганізатараў пагадзілася на прапанаваны варыянт і падала апавяшчэнне на правядзенне канцэрту ў Кіеўскім скверы ў нядзелю 24 сакавіка.

Арганізатары былі запрошаныя ў Менгарвыканкам для абмеркавання дэталяў мерапрыемства 19 сакавіка, за 5 дзён да даты правядзення. Паводле інфармацыі аднаго з арганізатараў Ю. Губарэвіча, на сустрэчы прысутнічала кіраўніцтва і прадстаўнікі ідэалагічных аддзелаў Мінгарвыканкама, прадстаўнікі ГУУС і пракуратуры. Таксама вядома, што асноўны акцэнт на сустрэчы быў зроблены на пытанні бяспекі і прадстаўнікамі ўлады быў асабліва адзначаны той факт, што арганізатарам ідуць на сустрэчу праводзячы такія сустрэчы, так як дзеючае заканадаўства не абавязвае абмаўляць дэталі падрыхтоўкі да мерапрыемстваў. 20 сакавіка на самой пляцоўцы ў Кіеўскім скверы была выязная нарада з прыняццем рашэнняў па размяшчэнні сцэны, гандлёвых намётаў і пунктаў пропуску.

Вядома, што арганізатары актыўна запрашалі людзей на мерапрыемства (у тым ліку раздаючы запрашальныя ўлёткі ў горадзе, праз СМІ і сацыяльныя сеткі), краўдфандылі сродкі, заклікалі валанцёраў/-ак далучыцца да падрыхтоўкі і правядзення мерапрыемства. Арганізатары распаўсюджвалі інфармацыю аб тым, як даехаць да месца мерапрыемствы і план-схему мясцовасці.

Інфармацыя аб прэвентыўных затрыманнях перад мерапрыемствам адсутнічае.

Пры маніторынгу мерапрыемствы ў Кіеўскім скверы назіральнікі/-ніцы звярталі асаблівую ўвагу на працэдуру надгляду пры ўваходзе і паводзіны супрацоўнікаў/-ніц праваахоўных органаў пры канфліктных сітуацыях.

Падчас правядзення сходу вочна і бесперапынна ажыццяўлялі грамадзянскі кантроль 6 назіральнікаў/-ніц, якія прайшлі навучанне і былі пазначаныя адпаведным чынам. Двое з іх прадстаўлялі Міжнародную Сетку Назіральнікаў (ION). Яны былі пазначаныя шэрымі камізэлькамі з надпісам "Observer Назіральнік" і мелі пры сабе пасведчанне.

21 сакавіка па факсу і электроннай пошце ў ГУУС Мінгарвыканкама ад «Беларускага Хельсінкскага Камітэта» быў адпраўлены ліст з інфармацыяй пра намер назіральнікаў/-ніц прысутнічаць на масавых мерапрыемствах 24 і 25 сакавіка ў Мінску і пра важнасць незалежнага назірання на мірных сходах. Таксама ў лісце ўтрымлівалася просьба праінфармаваць супрацоўнікаў\-ніц на мерапрыемствах аб прысутнасці назіральнікаў\-ніц, забяспечыць іх бяспеку, а таксама садзейнічаць працы, падаючы патрэбную інфармацыю.

Падчас мірнага сходу былі адзначаны наступныя факты:

• Пачатак святочнага канцэрта ў Кіеўскім скверы быў анансаваны на 13:00, збор удзельнікаў/-ніц з 12:00. Назіральнікі/-ніцы прысутнічалі на месцы правядзення з 12:15 да 14:20, большую частку часу назіральнікі фіксавалі працэдуры надгляду на пунктах пропуску.
• Арганізатары былі пазначаныя бэйджамі, таксама адзначаны людзі з бэйджамі "Ахова". Гэта дазваляла прысутным ідэнтыфікаваць арганізатараў\-ак і мець магчымасць звяртацца да іх.

• Перыметр пляцоўкі быў абмежаваны металічнымі пераноснымі агароджамі. Увайсці і выйсці з\на мерапрыемства можна было толькі праз пункты надгляду. На падыходах да пляцоўкі знаходзілася чатыры пункты надгляду, якія ўяўляюць сабой намёты без сцен, абсталяваныя сталамі. На кожным пункце надгляду знаходзілася ад 8 да 13 супрацоўнікаў/-ніц ў форме "Міліцыя", якія ажыццяўлялі дагляд з выкарыстаннем ручных металадэтэктараў. У працэдуру таксама ўваходзілі: агляд сумак, асабістых рэчаў, і асабісты дагляд рукамі. Людзей абмацвалі рукамі па целе, прасілі расшпіліць верхнюю вопратку, у дзяцей прамацвалі капюшоны, дзіцячыя калыскі абмацвалі і аглядалі, супрацоўнікі/-ніцы прасілі адкрыць сумкі, у некаторых выпадках самі рукамі чапалі рэчы ў сумках. Пры даглядзе выконваўся падзел па полу. На кожным пункце надгляду знаходзіўся прадстаўнік інфармацыйнай групы ГУУС з гучнагаварыцелем, пазначаны адмысловай камізэлькай і кіраўнік групы. Каля кожнага пункта надгляду была ўсталяваная камера на штатыве, якая фіксуе ўсіх, хто ўваходзіў на мерапрыемства людзей.

• На кожным пункце надгляду знаходзілася ад 8 да 13 супрацоўнікаў/-ніц у форме. Каля кожнага пункта надгляду стаяў інфармацыйны плакат з забароненымі да праносу прадметамі. Вадкасці ў тары меней 0,5 літра ў большасці выпадкаў дазвалялі да праносу, але не на ўсіх пунктах пропуску. Магчымасці дзесьці пакінуць асабістыя рэчы і забраць на выхадзе не было. Не прапускалі дзяцей і дарослых з роварамі.

• Па перыметры месца правядзення знаходзілася не менш 55 супрацоўнікаў у форме міліцыі, не менш 48 супрацоўнікаў/-ніц у грамадзянскай форме адзення. Унутры агароджанай тэрыторыі супрацоўнікі\-цы ў грамадзянскай форме адзення выраблялі здымку на ручныя відэакамеры.
• Каля кінатэатра "Кіеў" адзначана 7 аўтобусаў, 2 міліцэйскія машыны, машына хуткай дапамогі, машына МНС, машына сапёрнай службы, сіні мікрааўтобус з відэа- і гуказапісвальнай апаратурай.

• Каля 13:30 да групы назіральніцаў падышлі 2 супрацоўнікаў міліцыі (у форменным абмундзіраванні і ў грамадзянскім). Адзін з іх прадставіўся, як Кожыч Валерый Уладзіміравіч, спытаў, што назіральніцы робяць на мерапрыемстве, перапісаў прозвішчы з пашпартоў. Таксама ён патлумачыў, што з інфармацыйным лістом ад БХК не азнаёмлены.
• Зафіксавана некалькі канфліктных сітуацый:
• Супрацоўнікі міліцыі ў цывільным і начальнік пункта надгляду звярнуліся да назіральнікаў з просьбай паўплываць на паводзіны адной з удзельніц пры канфліктнай сітуацыі. Удзельніца патрабавала ад супрацоўнікаў гутарыць з ёй на беларускай мове і пры адмове выклікала нарад міліцыі. Усё тое, што адбываецца ўдзельніца здымала на камеру мабільнага тэлефона.
• Да групы актывістак з руху "Маці 328" падышоў чалавек, які вёў сябе агрэсіўна і канфліктна. Супрацоўнік міліцыі ў форме спрабаваў уладзіць канфлікт шляхам перамоваў, але безвынікова і неўзабаве паехаў. Актывісткі руху самастойна вырашылі канфліктную сітуацыю.
• У адносінах да В. Рымашэўскага адзін з удзельнікаў паводзіў сябе з выклікам і агрэсіўна, перашкаджаў весці прамы эфір з мабільнага тэлефона, гучна размаўляў. Супрацоўнікі ў форме вывелі ўдзельніка за агароджу і не прапускалі ў далейшым на месца правядзення.
• Са сцэны ад выступоўцаў гучалі лозунгі: "Жыве Беларусь! Жыве вечна!", Зачыталі Трэцюю статутную грамату БНР, шмат казалі аб незалежнасці Беларусі, выступалі музычныя гурты.
• На месцы правядзення выкарыстоўвалася шматлікая сімволіка і плакаты: бел-чырвона-белыя сцягі, бел-чырвона-белыя сцягі з гербам "Пагоня", Гадсдэнаўскі сцяг, сцяг Маладога Фронту, БХД, АГП, Руху за свабоду, БСДП, Еўрасаюза, Украіны, бел-зялёна-белы сцяг. Стаяў банер з гербам "Пагоня" для фатаграфавання, расцяжка "За незалежную Беларусь", расцяжка з сцягам БХД, чалавек у майцы з надпісам “Остановите геноцид молодежи по ст. 328”, плакат з партрэтам Міхаіла Жамчужнага і надпісам "Свабоду Міхаілу Жамчужнаму", плакат з партрэтам Святаслава Барановіча і надпісам "Свабоду Святаславу Барановічу", паветраныя шарыкі. плакаты: ”Беларусь стала страной не для жизни, а для выживания. SOS”, “Беларусь Рэпрэсаваная Штрафы Краты Катаванне”.

• На мерапрыемстве актыўна працавалі прадстаўнікі/-цы СМІ: размаўлялі з удзельнікамі/-цамі акцыі, здымалі тое, што адбываецца на фота- і відэа камеры, бралі інтэрв'ю. Удзельнікі/-цы акцыі мелі зносіны са СМІ.Агульная колькасць чалавек, якія прысутнічалі на мірным сходзе складана ацаніць. Зыходзячы з фатаграфіі, зробленай зверху, і размешчанай у сацыяльных сетках, адначасова на пляцоўцы прысутнічала не менш за 1400 чалавек. Супрацоўнікі інфармацыйнай групы не могуць назваць колькасць удзельнікаў/-ніц і супрацоўнікаў/-ніц праваахоўных органаў. Таксама яны паведамілі, што такую ​​інфармацыю ім не даюць. З пункту гледжання аховы грамадскага парадку праваахоўным органам неабходна ведаць колькасць удзельнікаў і дзейнічаць прапарцыйна. Паводле інфармацыі ГУУС Мінгарвыканкама максімальную колькасць удзельнікаў не перавысіла паўтары тысячы чалавек.
• У 14:20 назіранне было скончана, па інфармацыі СМІ і ГУУС Мінгарвыканкама сход працягвалася да 18:30.

Рэкамендацыі:

арганізатарам:

• садзейнічаць вырашэнню канфліктных сітуацый падчас мерапрыемстваў;
• пры планаванні мерапрыемстваў выкарыстоўваць падыход, заснаваны на правах чалавека, прымяняць прынцып інклюзіўнасці, улічваць патрэбы уразлівых груп. Пры анансаванні праграмы мерапрыемства неабходна пазначаць магчымыя бар'еры для наведвання мерапрыемствы, а таксама на прынятыя меры па забеспячэнню інклюзіі. Кансультантамі/-камі для папярэдняй ацэнкі могуць выступаць супрацоўнікі/-цы асацыяцый людзей з інваліднасцю, альбо спецыялізаваныя арганізацыі;
• забяспечваць месца правядзення біятуалетамі і дастатковай колькасцю смеццевых скрыняў;
• арганізоўваць камеру захоўвання для рэчаў, забароненых да праносу на мірны сход.

супрацоўнікам\ -цам праваахоўных органаў:

• ажыццяўляць ахову грамадскага парадку падчас масавых мерапрыемстваў у форменнай вопратцы, а таксама быць пазначанымі індывідуальнымі ідэнтыфікацыйнымі сродкамі (напрыклад, бэйджамі або нагруднымі знакамі);
• прадастаўляць запытаную інфармацыю, прызначаць кантактную асобу з ліку супрацоўнікаў міліцыі для эфектыўнай камунікацыі з назіральнікамі\-ніцамі, СМІ, арганізатарамі і ўдзельнікамі\-цамі мірнага сходу;
• не затрымліваць арганізатараў і ўдзельнікаў\-ніц перад і пасля акцый адвольна і неабгрунтавана;
• аказваць садзейнічанне працы незалежных назіральнікаў\-ніц;
• не спаганяць аплату за свае паслугі пры рэалізацыі людзьмі права на мірны сход і права на выказванне меркавання.

суб'ектам, якія валодаюць правам заканадаўчай ініцыятывы:

• ініцыяваць змены ў нацыянальнае заканадаўства для прывядзення ў адпаведнасць з міжнароднымі стандартамі ў галіне свабоды сходаў

органам выканаўчай улады:

• садзейнічаць рэалізацыі свабоды сходаў у Беларусі, не ўстанаўліваць празмерных адміністрацыйных працэдур, устрымацца ад адвольных абмежаванняў месцаў правядзення мірных сходаў, не патрабаваць аплаты паслуг па ахове правапарадку, медыцынскага абслугоўвання і ўборцы тэрыторыі пры правядзенні мірных сходаў;

камунальным і медыцынскім службам:

• не спаганяць аплату за свае паслугі пры рэалізацыі людзьмі права на мірны сход і права на выказванне меркавання.

Крыніца: Справаздача па маніторынгу мірнага сходу 24 сакавіка 2019 года ў Мінску