Юрыст ПЦ "Вясна" Павел Сапелка накіраваў зварот у Канстытуцыйны суд, у якім указаў на прабелы ў Крымінальна-працэсуальным кодэксе - палажэнні аб правах асобаў, якія накіравалі ў орган дазнання, начальніку следчага камітэта, следчаму або пракурору заяву або паведамленне аб злачынстве (заяўніка). У прыватнасці, праваабаронца падкрэслівае, што заяўнікі не пазначаныя ў ліку ўдзельнікаў крымінальнага працэсу (раздзел 2 КПК), іх правы ў КПК не замацаваныя.
- Юрыст Павел Сапелка
Хоць у паняцці «удзельнікі крымінальнага працэсу» ёсць адсылка да «іншых асобаў, якія прымаюць удзел у крымінальным працэсе ў адпаведнасці з Кодэксам», аднак заяўнік не ўключаецца ў вызначэнне «іншых удзельнікаў працэсу», замацаваных у гл. 7 КПК, куды ўваходзяць сведка і ягоны адвакат, эксперт, спецыяліст, перакладчык і паняты.
«Артыкул 174 КПК стаў практычна адзіным, дзе згаданыя правы заяўнікаў: права на абскарджанне рашэння па выніках праверкі, права атрымаць копію такога рашэння і права азнаямлення з матэрыяламі праверкі па заяве або паведамленню аб злачынстве.
На справе гэта азначае неўрэгуляванасць асноўных правоў заяўніка, у тым ліку ў КПК не паказана на права ўдзелу ў працэсе абскарджання рашэння па выніках праверкі, а таксама пры азнаямленні з матэрыяламі праверкі па жаданні заяўніка прафесійнага юрыста ў якім-небудзь статусе (па аналогіі з адвакатам заяўніка або прадстаўніком пацярпелага)», - адзначае ў сваім звароце Павал Сапелка.
На яго думку, у існуючым заканадаўстве правы заяўніка абароненыя нават менш, чым правы, напрыклад, сведкі - працэсуальна нейтральнага ўдзельніка крымінальнага працэсу, які не мае і не адстойвае свае інтарэсы, пры тым, што арт. 20 КПК гарантуе роўнасць грамадзянаў перад законам і роўнасць абароны іх правоў і законных інтарэсаў.
Права на юрыдычную дапамогу - не адзінае, якога пазбаўлены заяўнік: ён не пералічаны сярод асобаў, якія могуць заявіць адвод следчаму і асобе, якая вырабляе дазнанне; ён не мае права заяўляць хадайніцтвы; ён, з'яўляючыся непаўналетнім, не мае права мець законнага прадстаўніка.
І хоць, заяўніку даступна абскарджанне дзеянняў і рашэнняў органа, які вядзе крымінальны працэс (арт. 138 КПК), яго правы пры разглядзе справы судом таксама не вызначаныя.
«Гэта спараджае на практыцы пытанні, напрыклад, пра магчымасць азнаямлення з матэрыяламі, прадстаўленымі ўдзельнікамі працэсу, і матэрыяламі праверкі непасрэдна ў судзе.
А магчымая спасылка на прамое прымяненне канстытуцыйнай нормы аб праве на юрыдычную дапамогу не вытрымае крытыкі, паколькі, не будучы імплементаванай ў КПК, рэалізацыя права, прадастаўленага нормай Канстытуцыі, у дэталях аддаецца на меркаванне службовай асобе. Такое становішча з адвакатам сведкі, напрыклад, было ліквідавана шляхам змены КПК», - заключае юрыст ПЦ "Вясна".
Павел Сапелка прыйшоў да высновы, што адсутнасць заканадаўчага ўрэгулявання правоў заяўніка шляхам поўнага і дэталёвага пералічэння іх у КПК спараджае прававую нявызначанасць і з'яўляецца прабелам ў заканадаўчым рэгуляванні важнага комплексу працэсуальных правоў. І прасіў Канстытуцыйны суд узбудзіць вытворчасць па справе аб ліквідацыі ў КПК прабелаў, выключэнні ў ім калізій і прававой недакладнасці па выкладзеных у звароце фактах.
Таксама юрыст звярнуўся і ў Палату Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу з інфармаваннем аб сваім звароце ў Канстытуцыйны суд і просьбай прыняць рашэнне Палатай прадстаўнікоў аб накіраванні ў Канстытуцыйны Суд сваёй прапановы аб праверцы канстытуцыйнасці нарматыўнага прававога акта - крымінальна-працэсуальнага кодэкса.
Аднак, ні Канстытуцыйны суд, ні Палата прадстаўнікоў займацца пытаннем ўрэгулявання правоў заяўніка не збіраюцца.
Так, у Палаце прадстаўнікоў зварот разглядалі ў Пастаяннай камісіі па нацыянальнай бяспецы сумесна з галоўным прававым кіраваннем Сакратарыята, але да сутнасці звароту так і не дабраліся, спаслаўшыся на фармальную неадпаведнасць яго патрабаванню ч. 5 арт. 27 Закона «Аб канстытуцыйным судаводстве», згодна з якой «да ініцыятыўнага звароту ў абавязковым парадку павінна быць прыкладзеная копія рашэння дзяржаўнага органа або копія пастановы суда агульнай юрысдыкцыі, у якіх ужыты нарматыўны прававы акт, канстытуцыйнасць якога выклікае сумнеў».
Канстытуцыйны суд жа не выявіў у адпаведных нормах КПК дэфектаў прававога рэгулявання, якія маюць канстытуцыйна-прававое значэнне.
«У сувязі з гэтым падстаў для распачынання Канстытуцыйным Судом у адпаведнасці з арт. 158 Закона «Аб канстытуцыйным судаводстве» вытворчасці па справе аб ліквідацыі ў КПК прабелаў, выключэнняў ў ім калізій і прававой нявызначанасці не маецца», - адзначаецца ў адказе за подпісам намеснік Старшыні Канстытуцыйнага суда Наталлі Карповіч.
Праваабаронцу ж прапанавалі вырашаць, пастаўленыя ім у звароце пытанні, пры далейшым удасканаленні крымінальна-працэсуальнага заканадаўства, а таксама указалі на права накіраваць свае прапановы суб'ектам, якія валодаюць правам заканадаўчай ініцыятывы: Прэзідэнту, дэпутатам Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу, Савету Рэспублікі Нацыянальнага сходу, Савету міністраў, а таксама грамадзянам, якія валодаюць выбарчым правам, у колькасці не менш за 50 тысяч чалавек.
Крыніца: Правы заяўніка ў КПК не замацаваныя, а Канстытуцыйны суд не бачыць у гэтым праблемы