Праз вялікую шыбу кавярні мы ўбачылі Сьвятлану Аляксееўну Ганнушкіну. Яна выйшла з гатэлю і ідзе ў наш бок. Мы з Сяржуком заклапочана паглядаем на гадзіньнікі – дзясятая гадзіна. Патрэбна ж ехаць у другі горад, у Шалі. Жанчыны сьмяюцца, каментуюць: адвакатаў яшчэ няма, а бяз іх суд ўсё роўна не пачнецца, ехаць жа тут – сорак хвілінаў. У Аюба тры адвакаты. Пётр Заікін учора ўвечары прыляцеў у аэрапорт Магас у Інгушэцію, Ільля Новікаў і Марына Дубровіна, так як і мы, толькі іншым рэйсам, прыляцелі ў Грозны з Масквы.
Мы выходзім з кавярні. Да нас падыходзіць знаёмы па самалёце малады бялявы спадар з расійскім сьцяжком на пінджаку.
“Хто гэта?” – нягучна пытаюся я ў Сьвятланы Аляксееўны.
“Яблычнік, Коля Рыбакоў, намесьнік старшыні партыі”, – адказвае яна.
Вось дык дэпутат Думы, сьмяемся мы з Сяржуком. Гэта колісь, яшчэ у 90-х Яблык быў у Думе. А зараз – дзе той Яблык, а дзе тая Дума. Адныя махровыя расійскія шавіністы сабраліся ў гэтай Думе, як на падбор. І наш Фэлікс Клінцэвіч з Ашмянаў, пажыўшы ў Расіі, паслужыўшы там у войску, а затым пасядзеўшы ў Думе, перарадзіўся і стаў такім самым, а то і яшчэ горш. Як пісаў у свой час Уладзімір Ленін пра Фэлікса Дзяржынскага: “вядома, што абрусеўшыя інародцы заўсёды перасальваюць па частцы “истинно” рускага настрою”. Дакладна заўважана. Ваяўнічы шавінізм – умова выжываньня расійскага палітыка, таму і Яблык у Расіі ў загоне.
Сваяк Аюба застаецца чакаць адвакатаў, Ю. выклікала яшчэ дзьве таксоўкі, мы рассаджваемся і едзем у Шалі. Ганнушкіна безупынку гаворыць у таксі: і пра суд, і пра Аюба, і пра Пуціна. Старая манера дэсідэнтаў: паўсюль і пра ўсё гаварыць адкрыта. Яна робіць гэта па завядзёнцы, так як рабіла ўсё жыцьцё, спрабуючы зачапіць, уцягнуць у лад і логіку сваіх думак любога чалавека, зь якім яна побач, як вось зараз, часта зьвяртаючыся да таксіста, маладога чачэнца. Ю. паддаецца, рэагуе, штосьці каментуе, дадае. Я ўпарта маўчу. Ю. заўважае гэта, замаўкае, потым ціха гаворыць мне:
“Я ўжо даўно сяджу ў Грозным, расслабілася, бо немагчыма быць увесь час насьцярожаным”.
“Чаму ж немагчыма, – думаю я. – Магчыма. Турма вучыць “фільтраваць базар”.
Ехаць нам 35 кіламетраў. Мы выяжджаем з гораду, праяжджаем плошчу Мінутку, памятную па апошняй вайне: тут ішлі зацятыя баі і ўсе будынкі навокал былі разьбітыя ўшчэнт, але нічога ўжо не нагадвае пра гэта. Мы праяжджаем выставачны асабняк зь нечаканай шыльдаю «Мебель из Беларуси» і выяжджаем з гораду. Дарога – сучасная магістраль на чатыры паласы з разьдзяльнай лініяй. Я станоўча зьдзіўляюся. Кіроўца тлумачыць: па гэтай трасе Рамзан Кадыраў езьдзіць у Грозны на працу з Цэнтароя, дзе ў яго родавы дом.
Мы едзем праз Прыгараднае, Гікала і Чачэн-Аул. Гэтыя назвы мястэчак і сёл смутна памятныя мне з франтавых зводак 90-х. Насустрач нам праехала доўгая чарада крытых брызентам вайсковых Уралаў.
“Федэралы, – тлумачыць Ю., – іх зараз амаль ня бачна. Сядзяць па базах і толькі пераяжджаюць калонамі з адной на другую”.
Між іншага, Ю. распавядае, што ёй у фэйсбуку ў прыват напісаў доўгі тэкст нейкі ўкраінскі хлопец, які выгаворваў ёй за тое, што на сайце “Мемарыялу” яны пішуць “на Украину”, а не “в Украину”. Яна спрабавала патлумачыцца, але ён упарта крытыкаваў іхні сайт за гэта. Скончылася тым, што яна выдаліла яго з фэйсбуку.
“А вы як ставіцеся да таго, што мы пішам «Белоруссия»?” – спыталася яна ў мяне.
“Ай, – адмахнуўся я. – Пішыце, як хочаце, толькі ў печку не саджайце”.
“Што?” – не зразумела Ю.
“Прымаўка такая ў нас ёсьць, – сьмяюся я. – Назаві хоць гаршком, толькі ў печку не саджай”.
Затым больш сур’ёзна тлумачу, што часам пэўныя лексічныя абароты і тапанімічныя назвы, якія ўжываюцца аднымі народамі, іншымі могуць успрыймацца як посткаланіяльная спадчына і быць для іх крыўдлівымі ці зьневажальнымі.
А сам думаю, што калі яны называюць нас ўжо дзьвесьце гадоў “Белоруссией», дык цяжка іх перавучыць за пару дзесяткаў гадоў. Ды і ці патрэбна. Галоўнае, каб мы самі сябе называлі не Белоруссия, ні Вайсруслянд, не Северо-Западный край, а – Беларусь.
Пры пад’езьдзе да Шалі дарога звужаецца. Ю. тлумачыць таксісту, дзе паварот да суда: насупраць Шалі-сіці. Мы бачым некалькі высокіх шматпавярховікаў, прасторную плошчу, вялізны мечэт, рыхтык як Грозны-сіці зьменшанага памеру.
Калі будавалі дарогу і цэнтр, распавядае Ю., зьнесьлі некалькі сотняў дамоў і людзей бяз асаблівай згоды перасялілі ў іншыя раёны горада. Пачас вайны, я згадваю, на Шалі падалі тактычныя ракеты, горад бамбілі расійскія самалёты.
Мы зварочваем з цэнтральнай трасы налева, пад’яжджаем да шлагбаўма. Гэта нават не шлагбаўм, а будка, каля якой стаіць паліцыянт з аўтаматам. Калі пад’яжджае машына, ён уручную здымае з прываранага да слупка крука ланцуг, які перагараджвае дарогу, апускае яго, машына праяжджае, тады паліцыянт ізноў падцягвае і чапляе ланцуг на крук. Мы далей не едзем, выходзім, разьлічваемся з таксістам, той прысьпешвае, бо стаяць тут нельга і паліцыянт ужо нецярпліва маша яму рукой. Мы ідзем пешшу ў суд. На павароце да суда – глыбакаватая ямка, выкапаная мабыць некалі пад слуп. У ёй, каб было відаць яе, тырчыць дошка. Ю. распавядае, як нехта з прыежджых на суд у мінулы раз загледзеўся і ўваліўся туды, ледзь нагу не зламаў.
- Святлана Ганнушкіна на прыступках будынку Шалінскага суда
Мы падыходзім да будынку суда. Ён часова разьмешчаны ў двухпавярховым офісным цэнтры, пакуль не пабудаваўся новы будынак суду. Мы заходзім, на ўваходзе некалькі чалавек ці то аховы, ці то судовых прыставаў, у сіняй паліцэйскай форме, усе з аўтаматамі. Мы рэгіструемся, паліцыянты з цікавасьцю круцяць нашыя з Сяржуком беларускія пашпарты і аддаюць без пытаньняў, а я гляджу на іхнія аўтаматы. Тут і новыя незнаёмыя мне сучасныя мадэлі, і пазнавальныя калашы.
Аюба возіць з грозьненскага СІЗА служба канвою. З тылу будынка мусіць быць адгароджаны дворык, куды заяжджае машына.
- Мікалай Рыбакоў, Сяргей Сыс і Алена Мілашына ў залі суда
Я згадваю свае паездкі ў суд. Ранішні пад’ём у шэсьць і вывад на калідор, мы нават пасьнедаць не пасьпяваем. Я бяру з сабой яблык, шакаладку, пачку вафляў – пячэньня ў клетку, як тут кажуць, літровую пляшку вады і тэчку з паперамі. Асабліва падчас суду і есьці ня хочацца, адрэалін зашкальвае. Прадольны спускае нас з трэцьцяга паверху на першы. Там нас вышыхтоўваюць па калідоры з двух бакоў у прасьценках паміж камерамі. Стаім, некалькі дзясяткаў чалавек, тварам у сьценку, рукі за сьпінай, чакаем, пакуль нас не пералічаць. Канвой забірае ў вертухаяў нашыя даведкі, зьбівае нас па камандах у розныя раённыя суды, кагосьці заганяюць у транзітную хату, пачакаць, кагосьці вядуць на вывад. Ужо ў арцы выяздной брамы нас ізноў прытуляюць да сьцяны, закілзваюць кайданкамі, чакаюць, пакуль упрытык да брамы не пад’едзе аўтазак, затым пачынаюць выводзіць і грузіць па адным, рассаджваць па вузкіх аддзелах, на якія перагароджаны кадоб аўтазака.
Судзілі мяне ў будынку Маскоўскага суду, бо ў “родным” Першамайскім не было дастаткова вялікай залы. Ведалі, што багата людзей захочуць патрапіць на паседжаньне суду і загадзя парупіліся. У Маскоўскі суд часьцей вазілі ў міліцэйскай “Газелі”, бо ня так багата народу езьдзіла ў гэты суд з сірэнай і зь легкавіком суправаджэньня наперадзе. “Гэта для цябе такая ўвага”, – казалі мне іншыя зэкі. Мы сядзелі з акальцаванымі рукамі за сьпінай, прытрымлівалі там свае пакункі з паперамі, угіналі галовы, бо на “ляжачых паліцэйскіх” Газель падкідвала, і нас, седзячых ззаду, падгупвала так, што мы біліся патыліцай аб столь. Урэшце прыяжджалі, і нас разводзілі па адзінкавых “стаканах”, дзе мы яшчэ гадзіну чакалі пакуль нас не разьбіралі па розных судовых залах. Уся працэдура дабіраньня з СІЗА ў суд займала гадзіны чатыры. І гэткім жа чынам нас развозілі назад.
Алесь Бяляцкі
* Адказнасць за змест тэкстаў, як і за правапіс і пунктуацыю, нясуць выключна аўтары блогаў
Крыніца: Блог Алеся Бяляцкага: IX. Паездка ў Шалі. Белоруссия ці Беларусь