Як паведамляецца на сайце ПЦ "Мемарыял», 15 ліпеня 2019 года, у дзесятую гадавіну забойства Наталлі Эсцеміравай, якая была абліччам праваабароны ў Чачні, расійскія і міжнародныя праваабарончыя арганізацыі заклікаюць расійскія ўлады нарэшце выканаць свае абавязацельствы па правядзенні стараннага, бесстаронняга і эфектыўнага расследавання забойства, прыцягнуць вінаватых да адказнасці ў судзе і пакласці канец беспакаранасці за парушэнні правоў чалавека ў Чачні.

З адпаведнай сумеснай заявай выступілі Міжнародная федэрацыя за правы чалавека (FIDH), у рамках Абсерваторыі па абароне правоў праваабаронцаў, Праваабарончы цэнтр "Мемарыял", Human Rights Watch, Amnesty International, Міжнароднае партнёрства па правах чалавека (МППЧ/IPHR), Нарвежскі Хельсінкскі камітэт, Front Line Defenders, Сусветная арганізацыя супраць катаванняў (ВОПП/OMCT), у рамках Абсерваторыі па абароне правоў праваабаронцаў, RAW in WAR (Reach All Women in WAR), Праўленне Грамадзянскага форуму ЕС-Расія, Камітэт супраць катаванняў, Фонд "Грамадскі вердыкт", Еўрапейскі цэнтр абароны правоў чалавека (EHRAC).

Раніцай 15 ліпеня 2009 году Наталля Эсцемірава была выкрадзеная недалёка ад дома ў Грозным, сталіцы Чачні, па ўсёй бачнасці, супрацоўнікамі сілавых структур. Праз некалькі гадзін яе цела з агнястрэльнымі раненнямі было знойдзена ў суседняй Інгушэціі.

З пачатку 1990-х гадоў Наталля Эсцемірава бясстрашна змагалася з беспакаранасцю за парушэнні правоў чалавека ў Чачні. Яна стала супрацоўнічаць з праваабарончым цэнтрам "Мемарыял" восенню 1999 года, калі пачалася Другая чачэнская вайна, і неўзабаве стала адной з яго ключавых актывістак. Эсцемірава бясстрашна дакументавала абуральныя злачынства, спачатку з боку расейскіх вайскоўцаў і паліцыі, а затым з боку чачэнскіх сілавых структур. Ракетны ўдар па цэнтры Грознага ў кастрычніку 1999 года, у выніку якога загінулі больш за сто мірных жыхароў, забойства дзесяткаў мірных грамадзян расійскімі сілавікамі ў сяле Новыя Алды ў лютым 2000 года, гвалтоўныя знікненні, катаванні, пазасудовыя забойствы і карныя падпалы, учыненыя супрацоўнікамі чачэнскіх сілавых структур у 2007-2009 гадах, і многія іншыя злачынствы былі выяўленыя менавіта дзякуючы яе працы.

У 2008 годзе пасля таго, як Наталля Эсцемірава выступіла супраць патрабаванні чачэнскіх уладаў аб абавязковым нашэнні жанчынамі хусткі, ёй пагражаў асабіста кіраўнік Чачні Рамзан Кадыраў. Эсцемірава таксама неаднаразова, у тым ліку і за некалькі дзён да забойства, сутыкалася з пагрозамі. У апошнія тыдні жыцця Эсцемірава расследавала і надавала агалосцы асабліва страшныя злачынствы, здзяйсняныя чачэнскімі сілавікамі, у тым ліку публічнае пакаранне смерцю Рызвана Албекава 7 ліпеня 2009 года ў сяле Ахкінчу-Барзой.

Праца Наталлі Эсцеміравай па выкрыццю злачынстваў у Чачні была прызнаная і адзначана шэрагам аўтарытэтных узнагарод. У 2004 годзе парламентам Швецыі ёй была прысуджаная прэмія «Права на існаванне», а ў 2005 Наталля Эсцемірава была ўзнагароджана медалём Роберта Шумана ад Еўрапейскага парламента. У 2007 годзе яна атрымала штогадовую прэмію Human Rights Watch за выдатную праваабарончую дзейнасць. Пасля забойства ў 2006 годзе яе сяброўкі Ганны Паліткоўскай, Эсцемірава стала першай, хто ўзнагароджваўся прэміяй, заснаванай арганізацыяй «RAW in WAR» у гонар забітай расійскай журналісткі.

У студзені 2010 года Следчы камітэт Расійскай Федэрацыі паведаміў, што забойства Наталлі Эсцеміравай здзейсніў баявік Алхазур Башаеў, які на момант заявы быў ужо забіты. Па версіі следства, злачынства адбылося з-за таго, што Эсцемірава ведала пра яго датычнасць да вярбоўкі баевікоў. Пазней Следчы камітэт заявіў, што Башаеў нібыта забіў Эсцеміраву, каб дыскрэдытаваць ўрад Расійскай Федэрацыі і ўлады Чачні напярэдадні сустрэчы Дзмітрыя Мядзведзева, які займаў на той момант пасаду Прэзідэнта РФ, і канцлера Германіі Ангелы Меркель. Гэтая выснова была заснаваная на сведчаннях былых баевікоў, якія адбываюць працяглыя тэрміны зняволення, і не здаваўся ні дакладным, ні пераканаўчым.

У 2011 годзе FIDH, «Новая газета» і Праваабарончы цэнтр "Мемарыял" у сумесным справаздачы падкрэслілі: несупадзенні ў афіцыйнай версіі даюць падставы меркаваць, што дадзеная версія падзей была створаная з мэтай пазбегнуць расследавання аб магчымай датычнасці да забойства афіцыйных асобаў, у тым ліку з чачэнскіх сілавікоў. 20 верасня 2011 года сваякі Наталлі Эсцеміравай падалі скаргу аб неэфектыўнасці расследавання яе забойства ў Еўрапейскі суд па правах чалавека. Справа знаходзіцца на разглядзе.

«"Мемарыял" лічыць, што забойства Эсцеміравай было звязана выключна з яе праваабарончай дзейнасцю. Чачэнскія ўлады хацелі прымусіць праваабаронцу замаўчаць. Афіцыйная версія, якая прыпісвае яе забойства баявікам, пры бліжэйшым разглядзе аказваецца беспадстаўнай. Расійскія ўлады павінны знайсці і пакараць вінаватых, у тым ліку заказчыкаў забойства», - заявіў Алег Арлоў, кіраўнік праграмы "Гарачыя кропкі" Праваабарончага цэнтра "Мемарыял".

На фоне сістэматычнага пераследу праваабаронцаў у Чачні няздольнасць расейскіх уладаў правесці эфектыўнае расследаванне забойства Эсцеміравай уяўляецца наўмыснай. Для сітуацыі з правамі чалавека ў Чачні яе забойства мела катастрафічныя наступствы - узмацненне атмасферы страху прывяло да таго, што мясцовыя жыхары сталі баяцца звяртацца па дапамогу да праваабаронцаў. Кадыраў неаднаразова называў абаронцаў правоў чалавека ворагамі народа і памагатымі тэрарыстаў.

На сябраў Зводнай мабільнай групы праваабаронцаў у Чачні (ЗМГ), пасля забойства Эсцеміравай, якая мела ключавую ролю ў юрыдычнай дапамозе ахвярам злоўжыванняў мясцовых сілавікоў, неаднаразова нападалі ў 2014-2016 гадах. 9 сакавіка 2016 года на дваіх членаў ЗМГ і шасцярых замежных і расійскіх журналістаў, якія накіроўваліся ў Чачню, быў здзейснены напад на тэрыторыі Інгушэціі, недалёка ад адміністрацыйнай мяжы з Чачнёй. Відавочна, што тыя, хто нападаў былі падкантрольныя афіцыйным асобам Чачні. Офіс ЗМГ быў двойчы атакаваны і разбураны асобамі, якія дзейнічалі, па ўсёй бачнасці, па загадзе чачэнскіх уладаў. Усе гэтыя напады суправаджаліся поўнай беспакаранасцю, што вымусіла ЗМГ пакінуць рэспубліку па меркаваннях бяспекі.

Намаганні чачэнскіх уладаў па выкараненні праваабарончай дзейнасці ўвянчаліся крымінальнай справай у дачыненні пераемніка Наталлі Эсцеміравай, яе сябра і калегі Аюба Ціціева, які ўзначаліў працу «Мемарыялу» ў Чачні неўзабаве пасля гібелі Эсцеміравай. У студзені 2018 года ўлады Чачні арыштавалі яго па сфальсіфікаваным абвінавачванні ў захоўванні наркотыкаў. Пасля 17 месяцаў зняволення, у чэрвені 2019 года Ціціеў быў умоўна-датэрмінова вызвалены.

Праваабарончыя арганізацыі заклікаюць расейскія ўлады:

• правесці дбайнае, бесстаронняе, незалежнае і эфектыўнае расследаванне забойства Наталлі Эсцеміравай і прыцягнуць вінаватых да адказнасці ў судзе;
• расследаваць і забяспечыць правасуддзе ў дачыненні да іншых нападаў на праваабаронцаў і журналістаў у Чачні, у тым ліку нападаў на актывістаў Зводнай мабільнай групы ў 2014-2016 гадах;
• стварыць у Чачні спрыяльную рабочую абстаноўку для дзейнасці праваабаронцаў і журналістаў;
• забяспечыць захаванне правоў чалавека і асноўных свабодаў у адпаведнасці з міжнароднымі абавязацельствамі, узятымі на сябе Расійскай Федэрацыяй.

Акрамя таго, ПЦ "Мемарыял" падрыхтаваў спецпраект пра галоўныя справы Наталлі Эсцеміравай.

Крыніца: У дзесятую гадавіну забойства Наталлі Эсцеміравай праваабарончыя арганізацыі патрабуюць правасуддзя