Наш самалёт прызямляецца ў грозьненскім аэрапорце. Аэрапорт выглядае сьціпла і правінцыйна, без асаблівай раскошы. Пад’яжджае невялічкі аўтобусік, падобны на “Радзіміча”, з надпісам на баку: “Грозный – центр мира”. Па-руску, гэта ня толькі “цэнтр сьвету”, але ж яшчэ і “цэнтр міралюбнасьці”. Куды там Лукашэнку, які любіць паўтараць, што Беларусь – цэнтр Еўропы, Рамзан Кадыраў бярэ вышэй. Мы сядаем у аўтобусік, ён праяжджае сто метраў, і мы пад прыцэлам відэакамеры, на якую нас здымае хлопец у джынсах, уваходзім у будынак вакзалу. Пашпарты ніхто не правярае, як быццам бы мы прыляцелі ў які-небудзь Тамбоў.
Пакуль я аглядаюся, Сяржук порстка ідзе да выхаду і амаль адразу ж вяртаецца з сталым паважным дзядзькам ў норкавай шапцы і паліто. Той цісне мне руку і напоўголаса прадстаўляецца сваяком Аюба. Мы не затрымліваючыся выходзім з будынку вакзала, нашто каб нас тут лішні раз пеленгавалі. Сваяк Аюба вядзе нас на аўтастаянку. Па дарозе я асьцярожна распытваюся ў яго, правяраю ці насамрэч ён той, хто павінен нас сустракаць, урэшце супакайваюся, бо ён называе прозьвішчы маскоўскіх калег, якія былі ў курсе нашай паездкі. Мы і не прасілі пра гэта, дабраліся б да гатэля і самі, але мемарыяльцы палічылі, што будзе лепей, калі нас усё ж такі сустрэнуць.
Мы сядаем у таёту, сваяк Аюба пры любой магчымасьці прытаплівае педаль газу так, што нас ажно ўціскае ў скураныя крэслы. Напачатку мы маўчым, аглядаемся: зьлева, адразу як выяжджаем з аэрапорту, за глухім бетонным плотам стаіць вайсковая частка. Я пытаюся ў сваяка, дзе лепей памяняць еўра на расійскія рублі, якіх у нас няма. Мы едзем, ён разважае, кажа, што сёньня нядзеля, банкі зачыненыя, а ў гатэлі будзе нізкі курс, таму лепей заехаць на базар. Мы пагаджаемся, і ён тэлефануе свайму знаёмаму валютчыку, яны размаўляюць па-чачэнску і дамаўляюцца.
“Што ў вас яшчэ дасюль мяняюць грошы з рук?” – дзівімся мы.
“Так”, – кажа ён.
Мы пад’яжджаем да грозьненскага рынку, бліжэй да цэнтральнай брамы бачым хлапцоў, якія нясьпешна прахаджваюцца і адкрыта памахваюць у руках тоўстымі пачкамі банкнотаў. Праз пару хвілінаў падыходзіць ягоны знаёмы, таксама ўжо сталага веку. Я выходжу з машыны, на “асаламу алейкум” адказваю “ваалейкум асалам”, паціскаю руку і мяняю еўра на расійскія рублі: трэба ж заплаціць за гатэль і мець яшчэ грошы на руках для нашых штодзённых расходаў. Мы разьвітваемся і едзем далей.
Сваяк Аюба распавядае, што на днях памерла іхняя з Аюбам апошняя родная цётка. Ён ды іншыя родныя ўвесь тыдзень займаліся пахаваньнем, нават перадачу Аюбу ня здолелі перадаць. І Аюб яшчэ ня ведае пра гэта. Кажа, што, са слоў Аюба, ежы ў СІЗА хапае, але яны хацелі перадаць яму гародніны ды садавіны.
Я распытваюся, як сядзіцца Аюбу. Сваяк адказвае, што той ня скардзіцца. У камеры трое-чацьвёра сядзельцаў на чатыры шконкі. Зь лекамі праблема – не перадаюць. Перадалі яму маленькі кіпяцільнік, вялікі ня ўзялі. У “хаце” – лядоўня, як і ў іншых камерах, а вось тэлевізара няма.
Я пасьміхаюся сам сабе, згадваю менскае СІЗА, гэтак званую “Валадарку”, нашыя выдатныя баршчы, якія мы варылі кіпяцільнікам у пластмасавым “камазе” на ўсю нашую “хату”, ваконную рэшку, утыканую пакункамі зь ежай, бо там скразіць і крыху халадней. Часам пасудзіна прапальвалася кіпяцільнікам, і мы запайвалі яе, крапаючы на дзірку расплаўленай пластмасай з падпаленага цалафанавага пакунку. А вось лядоўня была адная на ўвесь паверх – у камеры, дзе сядзелі багатыя бізнэсмены, а мы абыходзіліся так.
Затое ў нас быў тэлевізар з трыма беларускімі, а насамрэч расійскімі каналамі. Зранку мы глядзелі розныя бразільскія ды мексіканскія мыльныя оперы, а ўвечары бясконцыя расійскія серыялы-баявікі. І калі не пасьпявалі даглядзець да адбою, да дзесяці, дык прасілі прадольных, каб дазволілі.
“Дзевушка, дзевушка, – клікаў прадольную генерал Паўлавіч, – разрешіте досмотреть!”
“Я ня девушка, – адказвала тая пасьпешліва, – я дзяжурны кантралёр!”
“Ну дазвольце!” – упрошвалі мы маладзенькую “дзяжурную кантралёршу”.
“Не магу, – упіралася яна, – бо мяне сашлюць працаваць у Воўчыя Норы”.
Але ўрэшце рэшт дазваляла.
Камера, у якой я сядзеў тры месяцы да суда, таксама была невялікай, на шэсьць шконак, і людзей у “хаце” таксама ніколі не было болей, чым ложкаў. Значыць, жыць можна.
Мы распытваемся пра парадак справы на заўтра. Сваяк Аюба кажа, што будуць дапытваць сьведак з боку Аюба, ягоных суседак. А вось міліцыянты-сьведкі, працягвае ён, усе як адзін, сьведчаць, што нічога ня бачылі і ня чулі. Запалохалі суседзяў, старых, чые дзеці на службе. Тыя і самі баяцца што-небудзь сказаць і дзецям сваім ня раяць.
Я згадваю тое, што чытаў пра гэтае апытваньне сьведак абвінавачваньнем. Дапыталі больш за пяцьдзесят чалавек. Амаль усе адказвалі як пад капірку: ня ведаю, нічога ня бачыў, ня чуў. Так казалі і тыя, якія сапраўды да правакацыі Аюба ня мелі дачыненьня, і тыя, якія былі выканаўцамі, затрымлівалі яго, афармлялі па другім разе. Тыя ж “сьведкі”, паліцыянты, якія затрымлівалі першы раз, якія падкінулі гэтыя наркотыкі, зьніклі зусім.
Мы заяжджаем у браму абгароджанага сталёвымі кратамі комплексу хмарачосаў. Гэта – Грозны-сіці, візітная картка сёньняшняга Грознага, і спыняемся метраў за пяцьдзесят ад гатэлю, ізноў жа, каб лішні раз нам разам не сьвяціцца, разьвітваемся з сваяком Аюба і шыбуем у гатэль пешкі. З рэчаў у нас толькі пляцакі. Проста каля ўваходу стаіць машынка з цывільнымі хлопцамі, ці то паліцыянтамі, ці то гательнай аховай. У холе – ізноў цывільныя служывыя, сядзяць у нізкіх крэслах па парах з высока ўзьнятымі каленькамі. У рэцэпцыі за стойкай дзьве маладыя чачэнкі. Мы афармляемся, жартуем, кажам што зь Беларусі прыехалі сюды, што мы тут першы раз і што ў нас свае адметныя грошы. Я паказваю ім дваццаць рублёў, яны зь цікавасьцю разглядаюць іх. Усё робіцца міжволі і інстынктыўна, з няўсьвядомленай мэтаю выклікаць давер і не прыцягваць залішняй увагі.
Мы засяляемся, едзем угору на 21-ы паверх. Гатэль з прэтэнзіяй на раскошу, у нямецкім ліфце нават рэльефная ляпніна.
- Алесь Бяляцкі і Сяржук Сыс у ліфце гатэля ў Грозным
З нашага нумару бачныя суседнія хмарачосчы, нейкія, як на малюнку, штучныя дзіцячыя пляцоўкі, крыху далей – крыжы невялікай праваслаўнай царквы і вялізная выраўнаная будаўнічая пляцоўка з частаколам белых бетонных сваяў і срэбранымі цыліндрамі бетоннага заводзіка, які проста на месцы вырабляе бетон. Суседні шкляны офісны будынак-конус, памятаю з тэлевізіі, гарэў некалькі гадоў таму, зараз сьлядоў пажару не відаць.
Гэтыя будынкі выклікаюць нейкае незразумелае адчуваньне і зьдзіўленьне. Тут жа яшчэ зусім нядаўна была вайна! І я памятаю з хронікі той Грозны, разбураны ўшчэнт, з абгрызкамі спаленых дамоў і вуліцамі, засыпанымі кавалкамі бетону і цэглай, без вады, без цяпла, з захутанымі ў рызьзё кабетамі і дзецьмі, з танкамі і мурзатымі расійскімі вайскоўцамі на вуліцах. Дзе мы апынуліся? Ці там, дзе было вось тое ўсё ? А калі там – дык пабудова такога “сіці” – гэта што, выклік мінуламу ці жаданьне выкрасьліць тыя войны з жыцьця назаўжды? Ці проста – “панты” былых палявых камандзіраў, якія ўзамен за лаяльнасьць Крамлю атрымалі бязьмежны доступ да расійскай казны? А можа Рамзан, пабыўшы ў Эль-Рыядзе, хацеў бы, каб і тут было, як у Эль-Рыядзе?
Было ў гэтым “дзелавым цэнтры” штосьці ненатуральнае, паказушнае, ненармальнае, з прэтэнзіяй і выклікам. Гэта падобна, калі б на месцы нядаўных яшчэ, сьвежых могілак пабудавалі шклянку-супермаркет. І ўсё там чыста, і ўсё прыгожа, і ўсё блішчыць. Але ходзіш і – не па сабе, нешта ня тое, адчуваеш, як быццам бы муляюць з-пад бетоннай падлогі закапаныя магільныя камяні.
Алесь Бяляцкі
* Адказнасць за змест тэкстаў, як і за правапіс і пунктуацыю, нясуць выключна аўтары блогаў
Крыніца: Блог Алеся Бяляцкага: V. “Грозны – цэнтр міру!” Мянялы і Грозны-сіці